تمیم بن مرتمیم بن مر، جد قبیله بنی تمیم، از کارگزاران کعبه در روزگار جاهلیت بود. ۱ - نسب تمیمنسب وی چنین است: تمیم بن مر بن اد بن طابخة بن الیاس (جد شانزدهم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ) بن مضر بن نزار بن معد بن عدنان (جد بیستم پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم). مادرش حواب بنت کلب بن وبره، از قبیله قضاعه، است. [۲]
المعارف، ص۱۰۳.
هنگام ولادت و درگذشت وی دانسته نیست. نسل وی از سه پسرش به نام حارث، عمرو و زید مناة برقرار ماند و در گذر روزگار، طوایف متعدد از آن‌ها پدید آمد. ۲ - تولیت کعبهتمیم پس از مرگ اسد بن خزیمه، سرسلسله بنی اسد از عرب شمالی و ساکن نجد، عهده دار تولیت کعبه شد. در منابع، به رویدادهای دوران تولیت او اشاره نشده است. پس از مرگ وی، فرزندش عمرو و سپس اسید بن عمرو عهده دار این مقام شدند. خاندان مضر که بزرگ خود را از دست داده بودند، برای این مقام، ابوخفاد اسدی را برگزیدند. بدین ترتیب، دیگر بار تولیت کعبه به خاندان اسد بن خزیمه بازگشت. [۸]
اخبار مکه، ج۵، ص۱۵۱.
۳ - تلبیه بنی تمیمبه گزارش از یعقوبی، بنی تمیم در روزگار جاهلیت، هنگام گزاردن حج، تلبیه‌ای ویژه بدین سان داشتند: «لبیک اللهم لبیک، لبیک لبیک عن تمیم قد تراها، قد اخلقت اثوابها واثواب من وراها، واخلصت لربها دعاها» [۱۰]
تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۵۵.
؛ «تو را پاسخ می‌گوییم ای خدا! از سوی تمیمی که آن را می‌بینی، در حالی که جامه هایش را کهنه کرده و پشت سر انداخته و دعایش را در برابر پروردگارش خالص کرده است.» ۴ - مدفن تمیمتمیم در محلی به نام مران در مسیر مکه به بصره [۱۳]
الروض المعطار، ص۵۴۲.
دفن شد. جریر بن عطیه، شاعر روزگار جاهلیت، در شعری در باره او به مدفنش اشاره کرده است. برخی محل دفن وی را ذات عرق، مرز میان نجد و تهامه، دانسته‌اند. ۵ - دین تمیمبر پایه روایتی، رسول خدا از ناسزا گفتن به تمیم به دلیل یکتاپرستی وی نهی کرد. [۱۹]
زبدة التفاسیر، ج۴، ص۴۵۳.
پذیرش این روایت از این رو که ساختگی به نظر می‌رسد، درخور تردید است. تمیمیان به جمعیت فراوان، قدرت، دلیری، شاعری، و فصاحت شهرت دارند. [۲۰]
تاریخ یعقوبی، ج۱، ص۲۲۹.
پس از اسلام، آنان افزون بر نجد، به مناطق گوناگون از جمله بصره و اندلس مهاجرت کردند. ۶ - فهرست منابع(۱) اخبار مکه، الفاکهی (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق. (۲) انساب الاشراف، البلاذری (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق. (۳) تاریخ ابن خلدون، ابن خلدون (م. ۸۰۸ق.)، به کوشش خلیل شحاده، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق. (۴) تاریخ الیعقوبی، احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق. (۵) جمهرة انساب العرب، ابن حزم (م. ۴۵۶ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق. (۶) الروض المعطار، محمد بن عبدالمنعم الحمیری (م. ۹۰۰ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، مکتبة لبنان، ۱۹۸۴م. (۷) زبدة التفاسیر، فتح الله الکاشانی (م. ۹۸۸ق.)، قم، المعارف الاسلامی، ۱۴۲۳ق. (۸) شفاء الغرام، محمد الفاسی (م. ۸۳۲ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق. (۹) المعارف، ابن قتیبه (م. ۲۷۶ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، الرضی، ۱۳۷۳ش. (۱۰) معجم البلدان، یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م. (۱۱) معجم قبائل العرب، عمر کحاله، بیروت، الرساله، ۱۴۰۵ق. (۱۲) معجم ما استعجم، عبدالله البکری (م. ۴۸۷ق.)، به کوشش السقاء، بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق. (۱۳) المناقب المزیدیه، محمد بن نما الحلی (م. قرن۶ق.)، به کوشش صالح درادکه و محمد عبدالقادر، اردن، مکتبة الرساله، ۱۹۸۴م. (۱۴) الموشح فی مآخذ العلماء علی الشعراء، المرزبانی (م. ۳۸۴ق.). (۱۵) نفح الطیب، احمد بن محمد المقری (م. ۱۰۴۱ق.)، به کوشش احسان عباس، بیروت، دار صادر، ۱۴۰۸ق. (۱۶) نور الثقلین، العروسی الحویزی (م. ۱۱۱۲ق.)، به کوشش رسولی محلاتی، اسماعیلیان، ۱۳۷۳ش. ۷ - پانویس
۸ - منبعحوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «تمیم بن مر». |